ประวัติ

ประวัติความเป็นมาสมัยเดียวกับเจ้าโสมพะมิตร ตั้งเมืองกาฬสินธุ์ เมื่อ พ.ศ. 2334 ได้รับพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้เป็นพระยาชัยสุนทร ครองเมืองกาฬสินธุ์เป็นคนแรก จึงได้รับบรรดาศักดิ์เป็นพระยาชัยสุนทร ติดต่อกันมาหลายคน จนถึงพระยาชัยสุนทรคนที่ 7 ชื่อท้าวกิ่ง ปี พ.ศ. 2396 มีราชวงศ์เกษเป็นว่าที่อุปฮาดต่อมาพระยาชัยสุนทร (กิ่ง) กับท้าวหนู ได้ไปเข้าเฝ้าพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เพื่อขอรับพระราชทานสัญญาบัติ ในการเป็นเจ้าเมืองกาฬสินธุ์ และ ขอพระราชทานให้ท้าวหนูน้องชายเป็นว่าที่อุปราชด้วย ซึ่งก็ได้รับพระราชทานตามที่พระยาชัยสุนทร (กิ่ง) ต้องการ เมื่อเป็นดังนี้ ความบาดหมาง ความแตกแยกก็เกิดขึ้นตลอดเวลา ระหว่างพระยาชัยสุนทร (กิ่ง) และอุปราชหนูฝ่ายหนึ่งกับราชวงษ์เกษ อีกฝ่ายหนึ่ง

ประมาณปี พ.ศ. 2409 พระยาชัยสุนทรกับราชวงศ์เกษ จึงพากันลงไปว่าความที่กรุงเทพฯ เพราะตกลงกันไม่ได้ในที่สุดราชวงศ์เกษ จึงขอเข้าเฝ้ากราบบังคมทูลพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวขอแยกจากราชวงศ์กาฬสินธุ์ แล้วไปตั้งเมืองขึ้นใหม่ทางทิศใต้ ของเมืองกาฬสินธุ์ ริมแม่น้ำปาว ห่างจากเมืองเดิมประมาณ 13 กิโลเมตร ที่ตั้งเมืองบริเวณนี้เป็นดงใหญ่อุดมสมบูรณ์ มีหนองบัวมีบัวนานาชนิด พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว จึงมีพระบรมราชานุญาตให้ตั้งเมืองขึ้น บริเวณที่เรียกว่า ปากน้ำดอกไม้ที่ไหลมาบรรจงกับลำน้ำปาวและโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งราชวงศ์เกษขึ้นเป็นพระราษฎรบริหาร(เกษ) เจ้าเมืองกระมาลาไสย เป็นคนแรกโดยมีเมืองสหัสขันธ์และเมืองกุดสิมนารายณ์มาขึ้นด้วย

พระราษฎรบริหาร (เกษ) ปกครองเมืองกระมาลาไสย อยู่ประมาณ 11 ปี ก็ถึงแก่กรรมเมืองสหัสขันธ์ และเมืองกุมสิมนารายณ์ ก็แยกตัวออกจากการปกครองเมื่อราวปี พ.ศ. 2421 ครั้นปี พ.ศ. 2422 จึงโปรดเกล้าฯ ตั้งอุปฮาดทองบุตรของพระราษฎรบริหาร (เกษ) ขั้นเป็นที่”พระราษฎรบริหาร(ทอง)”แทนบิดาแล้วตั้งราชวงศ์บัว น้องชายคนที่ 2 เป็นอุปฮาดสืบทอดจนมาถึงรัชกาลที่ 5 ได้ทรงปรับปรุงแบบการปกครองบ้านเมืองขึ้นใหม่ โดยแบ่งเป็นกระทรวง ในส่วนภูมิภาคหัวเมืองใหญ่ๆ ตั้งขึ้นเป็นมณฑลเมืองกระมาลาไสย ให้เป็นอำเภอขึ้นตรงต่อมณฑลอีสานและขึ้นตรงต่อมณฑลร้อยเอ็ด ตามลำดับ ต่อมาสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ระหว่างปี พ.ศ. 2453 - 2468 ได้มีการปรับปรุงกิจการบ้านเมืองอีก โดยยุบมณฑลเป็นจังหวัด ได้แต่งตั้งอำเภอใหญ่เป็นจังหวัด อำเภอเมืองกาฬสินธุ์ได้ยกฐานะเป็นจังหวัด ในปี พ.ศ. 2456 จึงได้มารวมเป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดกาฬสินธุ์และได้ชื่อใหม่ว่าอำเภอ "กมลาไสย"^[1]

• วันที่ 23 พฤศจิกายน 2462 ยุบอำเภอดินแดง และโอนพื้นที่ 3 ตำบล รวมเข้ากับอำเภอแซงบาดาล และนำตำบลที่เหลืออีก 1 ตำบล ไปรวมกับอีก 2 ตำบลจากอำเภอเสลภูมิ, 2 ตำบลจากอำเภอกมลาไสย และ 2 ตำบลจากอำเภอกุฉินารายณ์ มาตั้งเป็น อำเภอโพนทอง ขึ้นกับจังหวัดร้อยเอ็ด^[2]
• วันที่ 12 สิงหาคม 2490 แยกพื้นที่อำเภอกาฬสินธุ์ อำเภอกมลาไสย อำเภอยางตลาด อำเภอสหัสขันธ์ และอำเภอกุฉินารายณ์ มาตั้งเป็น จังหวัดกาฬสินธุ์^[3][4]
• วันที่ 12 ธันวาคม 2493 ตั้งตำบลกุดฆ้องชัย แยกออกจากตำบลหนองแปน^[5]
• วันที่ 17 กันยายน 2498 จัดตั้งสุขาภิบาลกมลาไสย ในท้องที่บางส่วนของตำบลกมลาไสย^[6]
• วันที่ 17 ธันวาคม 2500 ตั้งตำบลธัญญา แยกออกจากตำบลกมลาไสย และตำบลดงลิง ตั้งตำบลสามัคคี แยกออกจากตำบลโพนงาม^[7]
• วันที่ 26 กรกฎาคม 2509 จัดตั้งสุขาภิบาลร่องคำ ในท้องที่บางส่วนของตำบลสามัคคี (ในขณะนั้น)^[8]
• วันที่ 26 สิงหาคม 2512 ตั้งตำบลหลักเมือง แยกออกจากตำบลกมลาไสย^[9]
• วันที่ 25 สิงหาคม 2513 ตั้งตำบลร่องคำ แยกออกจากตำบลสามัคคี^[10]
• วันที่ 5 ตุลาคม 2514 ตั้งตำบลลำชี แยกออกจากตำบลกุดฆ้องชัย^[11]
• วันที่ 6 กุมภาพันธ์ 2516 แยกพื้นที่ตำบลร่องคำ และตำบลสามัคคี อำเภอกมลาไสย มาตั้งเป็น กิ่งอำเภอร่องคำ ขึ้นกับอำเภอกมลาไสย^[12]
• วันที่ 17 มิถุนายน 2518 ตั้งตำบลโคกสะอาด แยกออกจากตำบลหนองแปน^[13]
• วันที่ 5 สิงหาคม 2523 ตั้งตำบลเจ้าท่า แยกออกจากตำบลดงลิง และตำบลธัญญา^[14]
• วันที่ 28 สิงหาคม 2527 ตั้งตำบลเหล่าอ้อย แยกออกจากตำบลร่องคำ^[15]
• วันที่ 25 สิงหาคม 2530 ตั้งตำบลโคกสมบูรณ์ แยกออกจากตำบลโพนงาม^[16]
• วันที่ 31 สิงหาคม 2531 ตั้งตำบลโนนศิลา แยกออกจากตำบลหนองแปน^[17]
• วันที่ 22 เมษายน 2535 จัดตั้งสุขาภิบาลธัญญา ในท้องที่บางส่วนของตำบลธัญญา^[18]
• วันที่ 30 กันยายน 2535 จัดตั้งสุขาภิบาลหนองแปน ในท้องที่บางส่วนของตำบลหนองแปน^[19]
• วันที่ 11 สิงหาคม 2536 เปลี่ยนแปลงเขตสุขาภิบาลกมลาไสย^[20] เพื่อความเหมาะสมในการบริหารกิจการและการทะนุบำรุงท้องถิ่น
• วันที่ 3 พฤศจิกายน 2536 ยกฐานะจากกิ่งอำเภอร่องคำ อำเภอกมลาไสย เป็น อำเภอร่องคำ^[21]
• วันที่ 9 พฤศจิกายน 2538 ตั้งตำบลฆ้องชัยพัฒนา แยกออกจากตำบลหนองแปน ตำบลลำชี และตำบลกุดฆ้องชัย^[22]
• วันที่ 25 มิถุนายน 2540 แยกพื้นที่ตำบลฆ้องชัยพัฒนา ตำบลกุดฆ้องชัย ตำบลโคกสะอาด ตำบลโนนศิลา และตำบลลำชี อำเภอกมลาไสย มาตั้งเป็น กิ่งอำเภอฆ้องชัย ขึ้นกับอำเภอกมลาไสย^[23]
• วันที่ 25 พฤษภาคม 2542 ยกฐานะสุขาภิบาลกมลาไสย สุขาภิบาลธัญญา และสุขาภิบาลหนองแปน เป็นเทศบาลตำบลกมลาไสย เทศบาลตำบลธัญญา และเทศบาลตำบลหนองแปน ตามลำดับ^[24] ด้วยผลของกฎหมาย
• วันที่ 10 เมษายน 2544 เปลี่ยนแปลงชื่อตำบลกุดฆ้องชัย กิ่งอำเภอฆ้องชัย อำเภอกมลาไสย เป็น ตำบลเหล่ากลาง^[25]
• วันที่ 6 กรกฎาคม 2547 ยุบสภาตำบลหนองแปน รวมกับเทศบาลตำบลหนองแปน^[26]
• วันที่ 8 กันยายน 2550 ยกฐานะจากกิ่งอำเภอฆ้องชัย อำเภอกมลาไสย เป็น อำเภอฆ้องชัย^[27]

การปกครองส่วนภูมิภาค

อำเภอกมลาไสยแบ่งพื้นที่การปกครองออกเป็น 8 ตำบล 111 หมู่บ้าน ได้แก่

การปกครองส่วนท้องถิ่น

ท้องที่อำเภอกมลาไสยประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 10 แห่ง ได้แก่

• เทศบาลตำบลกมลาไสย ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลกมลาไสยและตำบลหลักเมือง
• เทศบาลตำบลธัญญา ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลธัญญา
• เทศบาลตำบลหนองแปน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองแปนทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลดงลิง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลดงลิงทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลหลักเมือง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหลักเมือง (นอกเขตเทศบาลตำบลกมลาไสย)
• องค์การบริหารส่วนตำบลกมลาไสย ครอบคลุมพื้นที่ตำบลกมลาไสย (นอกเขตเทศบาลตำบลกมลาไสย)
• องค์การบริหารส่วนตำบลโพนงาม ครอบคลุมพื้นที่ตำบลโพนงามทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลธัญญา ครอบคลุมพื้นที่ตำบลธัญญา (นอกเขตเทศบาลตำบลธัญญา)
• องค์การบริหารส่วนตำบลเจ้าท่า ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเจ้าท่าทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลโคกสมบูรณ์ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลโคกสมบูรณ์ทั้งตำบล

ประเพณี

• ประเพณีแข่งเรือยาว

สถานที่ท่องเที่ยว

• พระธาตุยาคู
• เมืองฟ้าแดดสงยาง
• โนนสาวเอ้